domingo, 7 de abril de 2013

Punta de PREGUNTOIRO (SAN FIZ, MAÑÓN)



PREGUNTOIRO é unha pequena "punta" trazada polos meandros do río Sor, na parroquia de San Fiz, Mañón. Preto desta punta acredítase a antiga existencia dun castro, do que parece ficar aínda vestixios.

Do cuestionamento da orixe e motivación deste topónimo, lévamos a unha posible interpretación para máis dunha ducia de ocorrencias en Galiza e en Portugal.

Algunhas ocorrencias de Preguntoiro e Preguntouro

É interesante observar a frecuencia deste topónimo en Galiza, moitas veces en topografías relacionadas con "promontorios", ao borde do mar ou na ría:
  • "Preguntoiro" en San Miguel de Reinante,  
  • En Sanxenxo outro "Preguntoiro", tamén nunha pequena península. 
  • "O Preguntouro", unha península en Beluso (Bueu).
  • "A Chan do Preguntouro", en Donón, Cangas. Neste sítio, un rechán á beira dun promontorio mariño, tería habido un asentamento do Calcolítico. Cfr. aquí.
  • Praia de Preguntoiro en Vilaxoán.
Por outro lado, outros Preguntoiro atópanse no interior, co cal a hipótese de "promontorio" parecería que se eslúe.

Como curiosidade, indicar que o dicionario de Filgueira Valverde (1926) define Preguntoiro como Lugar donde se publicaban los pregones". Aínda que encaixe para o caso do de Santiago, resulta complicado crer que os pregoeiros fosen a lugares deshabitados a dar pregóns.


Interpretación en base ao padrón que seguen as diferentes localizacións

A observación dos distintos Preguntoiro, incluíndo as variantes Preguntoira, Preguntouro e Preguntoiros, Perguntouro lévanos a varias conclusións:

  • Non se circunscriben a unha área determinada, senón que aparecen por toda a xeografía galega. Así mesmo, atopamos un Perguntouro en Portugal
  • a gran maioría destes topónimos levan artigo, sinal de que debeu ser un apelativo común nalgún momento do galego
O estudo pormenorizado da localización de todos os topónimos "Preguntoiro" coñecidos, así como das variantes Preguntoira, Preguntouro e incluso un portugués Perguntouro, revélanos que dos dezaseis identificados, trece deles 
aluden a un saínte de terra que "entra" na auga, tanto os saíntes costeiros ou na ría, como aquelas penínsulas que conforman as confluencias de dous ríos ou ben nalgún caso meandros pronunciados. 

En resumo: preguntoiro = "saínte" de terra na auga, ben por dar ao mar ou á ría, ou ben por ser o río o que rodea o lugar conformando o lugar como "saliente".

Os detalles disto dámolos no fondal deste artigo.

A etimoloxía

Volvendo á etimoloxía, poderíamos pensar que proveñen de "promontoiro" (latín promontorium) e ter mudado debido á "etimoloxía popular". Así, existe un "Punta Promontoiro" en Cedeira e outra na Cabana (Ferrol). No entanto, é pouco probable a coincidencia da mesma deturpación en tantos "preguntoiro"e que xa na Idade Media tivesen derivado todos eles para "perguntoiro".

En efecto, algúns deles xa están atestados como "Perguntoiro" ou Priguntoiro desde moi antigo. O "Preguntoiro" de Santiago é rexistrado co nomes "Precuntorio" en 1149, "Preguntorio" en 1215 e 1260,  "Priguntorio" en 1233 (cfr. ITGM).  En  1261 rexístrase un "Preguntoyro" doado ao bispado de Mondoñedo, talvez o de S Miguel de Reinante.

Buscando un pouco, aínda que non atopamos nada nos dicionarios de latín ao uso, si se atopa en Du Cange que recolleu no latín medieval unha voz que encaixa perfectamente:
        PRÆCUTORIUM, f. Promontorium. Carpesanus Comment. suorum temporum apud Marten. tom. 5. Ampl. Collect. col. 1253

A evolución præcutorium > preguntoiro é case a normal no galego, excepto o engadido do -n-, por irremediable reanálise por asociación a "pregunta", e de aí o mantemento do t ao non quedar xa intervocálico.

Para o topónimo "Preguntoira", podemos pensar nunha forma de colectivo, de varios preguntoiros, igual que tamén existe o lugar "Os Preguntoiros".

Semanticamente, estaríamos fronte a unha extensión da aplicación do termo, pasando "terreo que entra na auga", ben na do mar ou ben na do río.

 == Apéndice: Detalles das localizacións ====
Tres están dan nome claramente a salientes costeiros
  •   A Veiga de Preguntoiro (Reinante, Barreiros - Lu),
  •   Punta do Preguntouro (Cangas - PO)
  •   O Preguntoiro (Porto do Son  A Co)    
Dous tamén dan nome claramente a salientes costeiros, pero dentro da ría:
  •  A Punta do Preguntoiro (Mañón- A Co), saliente na confluencia entre a ría e o río Sor
  •  O Preguntoiro (Foz), na punta da confluencia entre os rios centiño e Masma

Un ten situación incerta pero probablemente se tratase dun saliente:
  •  Priguntoiro na Vila de Ortigueira, atestado no século XV. Desde este lugar, un barqueiro provía pasaxe para o outro lado da ría. É probable que fose un saliente de modo que o traxecto fose o máis curto posible.

Cinco fican en salientes de terras formados pola confluencia de dous ríos ou regatos:

  • O Preguntadoiro (Somede, As Pontes -A Co), nun meandro do Eume, medio pechado polo rego do Cabalar
  • Preguntoiro (As Cortes, Paradela -Lu), situadas no medio dunha confluencia de ríos, forma un pico, aínda que o toponimo concreto non está situado no mesmo pico
  • A Preguntoira (Ribas de Miño, Páramo - Lu) , preto do Miño, nunha zona que fai certo saínte, entre a desembocadura de dous regatos
  • Rego do Preguntoiro (Xudán, A Pontenova -Lu) - desauga no rego de Xudán
  • Os Preguntoiros (Capela, A Capela - A Co) - preto da confluencia entre o río Teixido e o Eume

Dous casos que non son confluencia de ríos pero situados no interior dunnha curva pronunciada (meandro) do río, creando unha percepción similar:
  • O Preguntoiro (Rebordechán, Crecente - Po), nun meandro pronunciado (aínda que non refire á mesma punta do meandro)
  • Fonte do Perguntouro (Portugal), nun meandro pronunciado do río Sousa.
Finalmente tres incertos
  • O Preguntoiro (Ortoá, Sarria - Lu) - terras non lonxe dun río, con meandro pouco pronunciado, non hai confluencias
  • O Preguntoiro (Orizón, Castro de Rei - Lu) - non moi do río. Non hai meandro, aínda que conflúen dous ríos non moi lonxe
  • Rúa do Preguntoiro (Santiago) - está nunnha parte máis elevada pero descoñezo a situación de regatos orixinaria.





3 comentarios:

  1. Olá, Xosé. Moi interessante o de Preguntoiro. Em Santiago existe a rua do Preguntoiro, para a que eu lera como hipótese etimológica "lugar onde se leem os pregons"... Más o certo é que a rua vai polo alto da lombinha que hai sobre da Catedral "Rua do *Promontoiro" > "Rua do Preguntoiro" por etimologia popular? Soa bem...

    Saúdas e parabéns :-)

    ResponderEliminar
    Respostas
    1. Moitas grazas. Porén, para sermos prudentes, o caso das Pontes, co nome "Preguntadoiro", xa moi lonxe de "Promontoiro", deixame dúbidas a respeito de se realmente houbo tal salto evolutivo. Estaría bon ter documentacion antiga para ver o proceso evolutivo de "Preguntadoiro" nas Pontes.
      Saúdos.

      Eliminar
  2. Este comentario foi eliminado polo autor.

    ResponderEliminar