sábado, 16 de maio de 2020

O Ferradal e os Ferradás

Para os topónimos "Ferradal" e o seu plural "Ferradás" atopamos máis de medio cento de referencias en Galiza (Nomenclator). Na zona da Mariña e o Ortegal atopámolo desde Ortigueira ata Foz e Alfoz.

Poderíamos pensar nunha relación co "ferrado", a medida tradicional galega de capacidade e  de superficie. Esta é a interpretación do filólogo Gonzalo Navaza, por exemplo [1].
Por outro lado, Nicandro Ares indica  que "O Ferradal parece un derivado de ferrum ‘ferro’, quizabes onde se ‘ferraban’ os cabalos de posta...", así como que "Tamén podería aludir a un terreo de cor de ferro" [2].

Analizados distintos casos, penso que a explicación real deste topónimo é clara e simple:  xa en latín chamaban "ferratae aquae" ás augas ferruxinosas (e.g. Séneca). Eís por tanto as "augas ferradas", de onde "ferradal" funcionaría como abundancial, aludindo a un lugar (fonte, pozo) onde abundan as "augas ferradas".
As referencias a "augas ferradas" danse en Galiza, así como en Portugal as

Por outro lado, non chega que encaixe etimoloxicamente, así que precisamos tamén do traballo "de campo" que o confirme:

Primeiramente vemos que unha parte importante dos topónimos Ferradal e Ferradás están relacionados con fontes, regatos, pozos, lameiros, prados e muíños. En Portugal atopamos a "Fonte das Águas Ferradas" en Izeda (Bragança).

Especialmente clarificadora é a información que recolle o dicionario de Madoz, para a parroquia ourensá de "Fagoaza" (O Barco):
        "Las aguas son buenas, aunque las hay también ferruginosas, especialmente las del barrio de Ferradal"

Tamén Rodríguez Colmenero, nun estudo histórico sobre a Galiza romana, inclúe "Ferradal" entre os topónimos que "detectan explotaciones de hierro" [4].

En Portugal atopamos referencias ás "águas ferradas", así nun libro do séc XVIII menciónase como remedio "as águas ferradas, usadas por muito tempo, mas en pequenas quantidades" [5].

Para rematar, indicar que na comarca de Aliste (Zamora) de fala astur-leonesa con moito vocabulario galego, aínda se mantén vivo o apelativo "ferradal", co significado indicado de nacencia de augas ferreñas ou ferruxinosas (cf. aquí).

En Castropol tamén atopamos o lugar de Ferradal, onde hai un
   "manantial fue utilizado para lavar leprosos, ya que era considerada con propiedades curativas para la piel (cf. aquí).

--- Bibliografía ---

[1]  Gonzalo Navaza Blanco, "Fitotoponimia galega".
[2]  Nicandro Ares Vázquez.  "Estudos de toponimia galega". Volume II.
[3]  Madoz, 1847. "Diccionario geográfico-estadístico-histórico de España y sus posesiones de ultramar", Volume 9.
[4] Antonio Rodríguez Colmenero, 1977. "Galicía meridional romana".
[5] Samuel Tissot, 1786. "Aviso ao povo a'cerca da sua saude", Volume 2