Collendo na Piaguda fóra dos piagos

Aínda non sendo este un artigo de toponimia, non  podíamos deixar a "piaguda" enterrada na lama. 
A piaguda, miñoca de mar, é nome común da Mariña luguesa para a Nereis diversicolor, coñecida como eficaz cebo para a robaliza e para o munxe.

O apelativo "piaguda", tan sonoro, semellaría a primeira vista relacionado con "piago", topónimo frecuente para ríos e zonas costeiras.

Un "piago" (tamén "peago", "pego"), do latín pelagus 'pozo',  é unha poza profunda de auga, xeralmente nun río. Foi definido por Piel como "sítio fundo do mar ou de um rio" (PIEL, 1945) - Nos tempos dos teares e do liño, tamén eran chamados peagos os lugares onde mergullaban o liño).

Volvendo coa piaguda,  o sufixo -uda (latín -uta) é coñecido que actúa  xerando adxectivos aumentativos, tais como "narigudo" 'con moito nariz', "bicudo 'con moito bico', peludo 'de moito pelo', e así "barbudo, forzudo, teimudo e centos doutros. 

Piaguda, "Nereis diversicolor".

Cremos plausíbel supoñer unha forma adxectival latina *pedicuta  'con moitos peíños'. 

Xa que logo, "piaguda" viría de "(miñoca) piaguda", "miñoca con moitos pés". En efecto, unha das diferenzas coa  miñoca de terra é que a piaguda tén unha forma de "cempés".

A evolución tería sido pedicuta > peeguda > peaguda > piaguda, coa perda do -d- e -l-  intervocálicos e sonorización do -t-, seguida pola disimilación -ee- > -ea- e finalmente un peche da vogal átona inicial (igual que con peago > piago). 

Finalmente, notar a existencia dun parente etimolóxico: piollo, do latín pedicŭlus,

--
 PIEL, J., 1945. "As Águas na toponímina galego-portuguesa" in "Boletim de filologia", Tomo VIII, 1945. 

Cabos ORTEGAL e ORTABADE

(a seguir,  copia revisada dunha sección dun artigo sobre a Toponimia de Cariño, publicado o ano pasado na revista "Terras do ORTEGAL", #2)

Na procura da orixe dos topónimos, non todo é o que parece. O caso de "Ortegal" podería ser un bon exemplo. 
A etimoloxía de “Ortegal” é polo xeral derivada do latín urtica, co sufixo abundancial -ale, indicando ‘lugar onde abundan as ortigas’. Tería, por tanto, o mesmo significado que “Ortigueira”, de Urticaria, neste caso co sufixo abundancial -aria.

No entanto, podemos atopar outra interpretación igualmente plausible,  ou máis. En efecto, se reparamos na existencia do veciño cabo “Ortabade”, cremos que tanto “Ortabade” como “Ortegal” poden compartillar unha etimoloxía, a partir dun tema prerromano *ort- ou *urt-. Deste tema derivarían tamén outros topónimos como “Ortoño” (Ames), cun sufixo -oño que,  polo xeral, é ligado á toponimia de orixe prerromana.

En efecto, este tema *ort- ou *urt- foi estudado por E. Bascuas, que o asociou coa hidronimia paleoeuropea, como forma derivada da raíz indoeuropea *er- ‘moverse’, con alongamento en -t-. Desta forma derivou topónimos como o río Orza < *Ortya, afluente do Deza, así como a coruñesa praia do Orzán (BASCUAS, 2002, "Estudios de hidronimia paleoeuropea gallega":109).

Cabo Ortegal  [fotografía de Pablo Teo]

O topónimo “Ortegal” podería interpretarse como composto do comentado *ort-, seguido do recorrente tema prerromano *kal(l)- ‘rocha, rochedo’, da mesma orixe que xeralmente é atribuída a “Portugal” ("Portu Cale") e a"Callaecia",  ou incluso certos topónimos “Galiñeiro” (ver "A Moura dos Gallos"). 
Así, podemos aventurar unha interpretación para “Ortegal” como “rochedo no que bate forte a auga”, aínda que outras interpretacións sexan igualmente probables, en liña coas existentes para o mencionado topónimo “Portugal”, e que precisaría de moitas páxinas para comentalo en profundidade.

Canto a “Ortabade”, podería hipotetizarse como composto a partir do comentado *ort-, seguido da raíz indoeuropea *ap- ‘auga’ ou, alternativamente, da raíz tamén indoeuropea *aw- ‘fluír’. Ambas as dúas *ap- e *aw- abundan na hidronimia paleoeuropea. Da mesma posible orixe, Bascuas derivou o topónimo “Abedes” -afluente do Támega- como *Abĕtens, con base na citada raíz *aw-. Asemade, igual raíz postulou para “Abedela”, afluente do Limia (BASCUAS, 2002:176-177).

Tendo en conta o anterior, aventuramos interpretar “Ortabade” como “lugar onde a auga bate”. 

As dúas interpretacións indicadas, que esperamos non sexan "urticantes", obviamente, non deixan de ser unhas entre as moitas posibles interpretacións. Deixamos para outra ocasión a relación co xentilicio “Artabri”, que autores como Bascuas derivan do coincidente tema paleoeuropeo *art-, orixinado na mesma raíz indoeuropea *er- (BASCUAS, 2002:65-69).