domingo, 13 de marzo de 2016

Cabos ORTEGAL e ORTABADE


(a seguir,  copia revisada dunha sección dun artigo sobre a Toponimia de Cariño, publicado o ano pasado na revista "Terras do ORTEGAL", #2)

Na procura da orixe dos topónimos, non todo é o que parece. O caso de "Ortegal" podería ser un bon exemplo. 
A etimoloxía de “Ortegal” é polo xeral derivada do latín urtica, co sufixo abundancial -ale, indicando ‘lugar onde abundan as ortigas’. Tería, por tanto, o mesmo significado que “Ortigueira”, de Urticaria, neste caso co sufixo abundancial -aria.

No entanto, podemos atopar outra interpretación igualmente plausible,  ou máis. En efecto, se reparamos na existencia do veciño cabo “Ortabade”, cremos que tanto “Ortabade” como “Ortegal” poden compartillar unha etimoloxía, a partir dun tema prerromano *ort- ou *urt-. Deste tema derivarían tamén outros topónimos como “Ortoño” (Ames), cun sufixo -oño que,  polo xeral, é ligado á toponimia de orixe prerromana.

En efecto, este tema *ort- ou *urt- foi estudado por E. Bascuas, que o asociou coa hidronimia paleoeuropea, como forma derivada da raíz indoeuropea *er- ‘moverse’, con alongamento en -t-. Desta forma derivou topónimos como o río Orza < *Ortya, afluente do Deza, así como a coruñesa praia do Orzán (BASCUAS, 2002, "Estudios de hidronimia paleoeuropea gallega":109).

Cabo Ortegal  [fotografía de Pablo Teo]
O topónimo “Ortegal” podería interpretarse como composto do comentado *ort-, seguido do recorrente tema prerromano *kal(l)- ‘rocha, rochedo’, da mesma orixe que xeralmente é atribuída a “Portugal” ("Portu Cale") e a"Callaecia",  ou incluso certos topónimos “Galiñeiro” (ver "A Moura dos Gallos"). 
Así, podemos aventurar unha interpretación para “Ortegal” como “rochedo no que bate forte a auga”, aínda que outras interpretacións sexan igualmente probables, en liña coas existentes para o mencionado topónimo “Portugal”, e que precisaría de moitas páxinas para comentalo en profundidade.

Canto a “Ortabade”, podería hipotetizarse como composto a partir do comentado *ort-, seguido da raíz indoeuropea *ap- ‘auga’ ou, alternativamente, da raíz tamén indoeuropea *aw- ‘fluír’. Ambas as dúas *ap- e *aw- abundan na hidronimia paleoeuropea. Da mesma posible orixe, Bascuas derivou o topónimo “Abedes” -afluente do Támega- como *Abĕtens, con base na citada raíz *aw-. Asemade, igual raíz postulou para “Abedela”, afluente do Limia (BASCUAS, 2002:176-177).
Tendo en conta o anterior, aventuramos interpretar “Ortabade” como “lugar onde a auga bate”. 


As dúas interpretacións indicadas, que esperamos non sexan "urticantes", obviamente, non deixan de ser unhas entre as moitas posibles interpretacións. Deixamos para outra ocasión a relación co xentilicio “Artabri”, que autores como Bascuas derivan do coincidente tema paleoeuropeo *art-, orixinado na mesma raíz indoeuropea *er- (BASCUAS, 2002:65-69).

2 comentarios:

  1. Eu teño para min -quérese dicir, con pouca proba- que Ortegal é o xenitivo de Ortigueira: Ortigarii > Ortegal. Saúdos, meu :-)

    ResponderEliminar
  2. Tanto Ortegal como Ortigueira (ortigal,ortigueira) serían alguna vez abundantes en urtica marina, anémona, la ortiguilla, tan apreciada. Ortabade ¿"debería ser" Hortabade?, la Huerta el Cura, como el palmeral de Elche, un viejo cementerio parroquial, tal vez

    ResponderEliminar